We had to travel North to meet the South - fellowships for residents at Rijksakademie van beeldende kunsten

De rol van kunstenaars uit landen met instabiele economieën en systemen, landen in conflict of in transitie, is vaak evidenter dan die van kunstenaars uit het Westen. Zij hebben vrijwel allemaal een sociaal-maatschappelijke agenda op lokaal en internationaal niveau. De missie van de Rijksakademie is om de kwaliteit en impact van hedendaagse kunst in de maatschappij te vergroten door veelbelovende kunstenaars uit de hele wereld in staat te stellen hun werk en denken verder te ontwikkelen. Deze missie kunnen we realiseren door een brede variatie aan kunstenaars-achtergronden en posities samen te brengen op de Rijksakademie. Het is immers in deze goed geoutilleerde, stimulerende en inclusieve omgeving, dat er nieuwe kunstvormen en stromingen ontstaan die nieuwe betekenis toevoegen aan zowel het verleden als aan de wereld van nu. De Rijksakademie geldt internationaal als kweekvijver voor artistiek talent. Het instituut heeft vele grote namen voortgebracht die tot op de dag van vandaag een belangrijke rol spelen. Dat begint bij de werving en selectie van kunstenaars. Jaarlijks ontvangen we zo’n 2.000 aanmeldingen van over de hele wereld. Iedere kunstenaars maakt kans op een prestigieuze residency, ongeacht achtergrond en financiële positie. De belangrijkste twee selectiecriteria zijn het onderscheidende talent en het ontwikkelingspotentieel. Na selectie starten ieder jaar zo’n 23 kunstenaars, die zich voegen bij 23 kunstenaars uit het eerdere jaar. Ze krijgen de beschikking over een eigen atelier, een stipendium voor levenskosten, huisvesting en het allerbelangrijkste: over een uitgebreid aanbod van artistieke, theoretische en technische faciliteiten én intensieve coaching. Als Rijksakademie cultiveren we onderzoek en experiment, stimuleren we uitwisseling en debat en bieden we kostbare tijd en ruimte voor reflectie. Gedurende het jaar ontvangen we vele gasten uit binnen- en buitenland, internationaal gerenommeerde kunstenaars, curatoren en theoretici voor atelierbezoeken, lezingen, workshops en netwerkmomenten. Dit alles biedt kunstenaars de ruimte om een onafhankelijke positie in te nemen, minder voor de hand liggende vragen te stellen en een nieuwe visuele taal te ontwikkelen. Op de Rijksakademie willen we dat de artistieke praktijken die we ondersteunen, de diversiteit en complexiteit van de wereld weerspiegelen. In de selectie brengen we daarom een grote variatie samen van culturele achtergronden, disciplines, posities en percepties over belangrijke kwesties in de wereld. De kunstenaars bewegen zich in alle disciplines binnen de beeldende kunst en aanverwante velden. In het residencyjaar 2022/2023 zullen er 46 kunstenaars werkzaam zijn waarvan 50% uit Nederland en 50% uit de rest van de wereld waaronder Brazilië, Bosnië Herzegovina, Chili, China, Congo, Georgië, Ghana, India, Iran, Italië, Japan, Kenia, Libië, Myanmar, Nederland, Palestina, Polen, Rusland, Slovenië, Sudan, Tsjechië, Turkije, Verenigd Koninkrijk, Verenigde Staten, Zuid-Afrika en Zuid-Korea. Zo’n 35% van de kunstenaars komen uit landen vermeld op de DAC List of ODA Recipients en zo’n 30% komt uit de doellanden van het Internationaal Cultuurbeleid. De 50/50 verdeling is belangrijk; het plaatst Nederlandse kunstenaars in een internationale context en het verrijkt het Nederlandse veld met internationaal talent. De kracht van de Rijksakademie is de combinatie van lokale en mondiale reikwijdte, met kunstenaars uit écht alle werelddelen, ook uit gebieden met een beperkte culturele infrastructuur of beperkte vrijheid voor kritische geluiden De Rijksakademie selecteert bewust ook kunstenaars uit landen en regio’s die door een gebrek aan infrastructuur moeilijker toegang hebben tot het internationale kunstveld of mogelijkheden voor internationale culturele uitwisseling. Deze kunstenaars, vaak afkomstig uit complexe samenlevingen, geven op eigenzinnige wijze inhoud aan vraagstukken op het gebied van sociale ongelijkheid (SDG 3,8,10) veranderende identiteitsopvattingen en gender gelijkheid (SDG 5), klimaatverandering en de uitputting van de aarde (SDG 7,9,11,12,13,14,15). We zien een toenemend bewustzijn van historische kaders en de dominante rol van het Westen daarin. Kunstenaars uit ‘’het Zuiden’’ worden in ‘’het Westen’’ geconfronteerd met de individualistische praktijk en introduceren collectiviteit als toekomstmodel. Een ander opvallend discours is de meer geïntegreerde aanpak van kunst in de samenleving. Kunstenaars die hun werk bewust niet meer binnen de muren van kunstinstituties plaatsen, maar een sociale context zoeken voor hun werk door mensen uit de lokale gemeenschap te betrekken. Door al bijna 25 jaar lang al die verschillende posities en achtergronden samen te brengen, ook die stemmen uit de zogenoemde silent zones, is gebouwd aan een globaal en duurzaam ecosysteem, met Nederland als epicentrum. De kunstenaars (locals) worden in Amsterdam onderdeel van een global community, die zij na hun tweejarige verblijf mee terugnemen naar huis. Global meets local, maar ook omgekeerd krijgt Nederland een infusie van internationaal talent. Vriendschappen en samenwerking ontstaan met een grote reikwijdte. Lokale initiatieven komen van de grond en maken deel uit van het globale Rijksakademie netwerk. De ontwikkeling van lokale initiatieven en de verbinding daarvan met een wereldwijd netwerk, begint met de investering in individuele kunstenaars. Met name kunstenaars uit het Zuiden keren na verblijf aan de Rijksakademie (gedeeltelijk) terug om een rol te vervullen in de lokale gemeenschap. Zij zijn vaak culturele bruggenbouwers en nationale sleutelfiguren, die als katalysator (‘soft power’) fungeren in de ontwikkeling en ontsluiting van (culturele) initiatieven. In 2000 ontstond zo het Rijksakademie Artists’ Initiatives Network (RAIN); een netwerk van zo’n 10 kunstenaarsorganisaties opgezet door Rijksakademie alumni. Behalve dat de lokale culturele infrastructuur een boost kreeg, kwam er een sterke Zuid-Zuid en Zuid-West uitwisseling tot stand die tot op de dag van vandaag levend is.